Har qanday tadqiq manbayida bo¿lgani kabi mälum bir fan yoki uning ayrim bo¿lim va mavzusining o¿rganilishi ham ikki xil metodologiya ¿ fahmiy (empirik) yoki idrokiy (nazariy) asosdan birida amalga oshirilishi mumkin. Fan uchun ikkalasi ham muhim. Chunki birinchisida o¿rganish obyektining zohiriy belgi-xususiyati tadqiq etilsa, ikkinchi metodologiya asosida botiniy mohiyati tadqiq qilinadi. Ikkinchi metodologiya asosidagi tadqiqot fahmiy tadqiq natijasiga tayanibgina ish ko¿radi. Har qanday hodisada zohiriy va botiniy jihat farqlanishi bilan birgalikda, hodisaning o¿zi ham serqirra. O¿rganish manbayining serqirraligi unga yondashuv ham turli-tuman, qo¿lga kiritilgan xulosa ham rang-barang, hatto biri ikkinchisini inkor qiladigan darajada bo¿lishi mumkinligini ko¿rsatadi. Ilmiy talqindagi xilma-xillik, albatta, kimningdir ¿kuchli¿ yoki ¿zaif¿ligidan emas, balki o¿rganish obyektining chuqur o¿rganilganligidan, unga turli tomondan va turli tadqiq usuli asosida yondashilib, turli natijaga erishilayotganidan ¿ fan taraqqiy etayotganligidan dalolat beradi.